ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΝΟΜΟΘΕΤΕΣ ΤΜΗΜΑ Α3 ΤΡΙΤΟ ΛΥΚΕΙΟ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΑΡΧΑΙΟΙ  ΕΛΛΗΝΕΣ  ΝΟΜΟΘΕΤΕΣ

http://3lyk-mytil.les.sch.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=610:2014-01-13-11-12-20&catid=90:2014-01-13-11-06-30&Itemid=132

ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΕΚΘΕΣΗ Β ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΚΘΕΣΗ  Β  ΛΥΚΕΙΟΥ
Κάθε φορά που μιλάμε για «άτομα με ειδικές ανάγκες» εκείνο που φανερώνεται είναι το ηθικό, αισθητικό, πολιτισμικό σύστημα αξιών που θεμελιώνει την κοινωνία μας. Η Κίνηση Πολιτών Κατά του Ρατσισμού επιχείρησε σε ένα εξαιρετικό τριήμερο που διοργάνωσε με θέμα «Ο πολιτισμός κατά του ρατσισμού» να μιλήσει με το δικό της τρόπο για τα ζωτικά αυτά ζητήματα.
Παραδομένοι καθώς είμαστε στην ηγεμονία του κανονικού, όταν αναφερόμαστε στον ανάπηρο, είναι συνήθως μέσα από μια εικόνα ελλειμματικότητας. Όχι διαφορετικός αλλά κατώτερος. Άλλος. Εξώκοσμος. Η τηλεόραση αναπαράγει και εντείνει τα στερεότυπα. Το άτομο με ειδικές ανάγκες προβάλλει σαν ένα ανυπεράσπιστο παιδί που, όταν δεν το αγνοούμε, πρέπει να το προστατεύσουμε ή να το δαιμονοποιήσουμε. Οίκτος, απαξίωση, απώθηση, άρνηση. Αρνούμενοι τον ανάπηρο, είναι σαν να απομακρύνουμε από τον ορίζοντά μας την έλλειψη, το γήρας, τη φθορά. Ασυνείδητα είναι σαν να καθησυχάζουμε τον εαυτό μας «εμείς είμαστε πλήρεις, αψεγάδιαστοι».
Η εκδήλωση που οργανώθηκε τέλη Μαΐου στο Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών προσέφερε μια μοναδική ευκαιρία ανατροπής των βάναυσων αυτών στερεοτύπων. Τα ίδια τα άτομα με ειδικές ανάγκες μάς ταξίδεψαν στο μακρινό ταξίδι των δυνατοτήτων τους. Στο βίντεο που παρουσίασε η πρόεδρος της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών παρακολουθήσαμε τις δημιουργικές τους δυνατότητες. Στο Καλλιτεχνικό και Βιωματικό Σεμινάριο του Προγράμματος Ανοιχτή Σκηνή, για πέντε μέρες Άγγλοι, Ιρλανδοί, Σκοτσέζοι, Έλληνες, καλλιτέχνες, εκπαιδευόμενοι, ασθενείς, ακροατές, ανάπηροι και αρτιμελείς συμμετέχουν στην πρόκληση μιας συνδημιουργίας στο Χορό, το Θέατρο, τη Μουσική, τη Σκηνογραφία, την Αφήγηση. Το στοίχημα κερδίζεται. Οι διαχωρισμοί και οι ταμπέλες καταργούνται. Μόνο μια ιδιότητα παραμένει και κατισχύει. Εκείνη του δημιουργού.
Στη συνέχεια η εκδήλωση γέμισε από τη ζωντανή μουσική του συγκροτήματος «Αέρικα». Μια ομάδα παιδιών από το Ίδρυμα Θεοτόκος που εδώ και 10 χρόνια δουλεύει με τον εκπαιδευτικό Κ. Α. Το μπουζούκι, οι κιθάρες, τα τύμπανα, οι εξαίσιες μουσικές, οι μαγικές φωνές. Το μεράκι και η επιμονή και η ομαδική δουλειά και η αγάπη της μουσικής έκφρασης που λυτρώνει και σώζει και υπερβαίνει τις αναπηρίες και όλα τα σκεπάζει. Όλα.
Η δημιουργία δεν είναι προνόμιο της ευρύτερης ομάδας. Ανθεί με έναν μοναδικό τρόπο και εκεί, στην περιφέρεια. Εκεί όπου εδράζεται η λεγόμενη διαφορά. Δεν μπορεί να υπάρξει δημιουργία, κουλτούρα, πολιτισμός, χωρίς τον «άλλον», τον «διαφορετικό». Αν αποκλείσεις το στοιχείο του «άλλου» στον πολιτισμό, έχασες τον πολιτισμό. Η κουλτούρα του διαφορετικού είναι αναγκαία, για να μπορέσει να υπάρξει η κουλτούρα του ομοίου. Η κουλτούρα, όπως και το «εγώ», δεν συγκροτείται μέσα στον καθρέφτη αλλά μέσα στο βλέμμα του άλλου. Σήμερα που η πολιτιστική έκφραση απειλείται από τον εγκλωβισμό της είτε σε εθνικιστικά στερεότυπα, είτε σε εισαγόμενους κανόνες, δεν μπορεί να υπάρξει πολιτισμός χωρίς να αφουγκράζομαι αυτό το «άλλο», χωρίς να επιτρέπω στο «άλλο» να ακουσθεί, να ομιλεί και να δημιουργεί.
Η ενθάρρυνση ενός τέτοιου βλέμματος δεν είναι μόνον θέμα ανθρωπιστικής πρακτικής, είναι προάσπιση και ανάπτυξη της ίδιας της έννοιας της κουλτούρας. Με αυτή την έννοια, η εκδήλωση της Κίνησης Πολιτών Κατά του Ρατσισμού δεν αφορούσε τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Αφορούσε τον ίδιο τον πολιτισμό.
Φωτεινή Τσαλίκογλου, εφημ. «ΤΑ ΝΕΑ», 19-6-2001

Θέματα

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου (100-110 λέξεις).

Β1. «Δεν μπορεί να υπάρξει δημιουργία, κουλτούρα, πολιτισμός, χωρίς τον «άλλον», τον «διαφορετικό». Αν αποκλείσεις το στοιχείο του «άλλου» στον πολιτισμό, έχασες τον πολιτισμό»:
Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 80-100 λέξεων το περιεχόμενο του παραπάνω αποσπάσματος.

Β2. Να επισημάνετε τον τρόπο οργάνωσης της παραπάνω είδησης.

Β3. Ποια από τα παρακάτω «αστέρια» (εγγύτητα, εκκρεμότητα, επικαιρότητα, εκρηκτικότητα, σπουδαιότητα, συνέπειες, σπανιότητα, συγκίνηση) διαθέτει η είδηση που διαβάσατε; Να αιτιολογήσετε τις επιλογές σας.

Β4. «Η εκδήλωση … την Αφήγηση»: Να ξαναγράψετε την παράγραφο και, αφού αφαιρέσετε κάθε σχόλιο (μπορείτε να επιφέρετε όσες μετατροπές θεωρείτε αναγκαίες), να την παρουσιάσετε όσο το δυνατόν πιο ουδέτερα.

Β5. Η Κίνηση Πολιτών Κατά του Ρατσισμού επιχείρησε σε ένα τριήμερο που διοργάνωσε με θέμα «Ο πολιτισμός κατά του ρατσισμού» να μιλήσει με το δικό της τρόπο για τα προβλήματα των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Να σχολιάσετε την παραπάνω είδηση, χρησιμοποιώντας κάθε φορά διαφορετικό είδος σχολίου: (i) επίθετο, (ii) επίρρημα, (iii) προσωπικό λεκτικό σχόλιο, (iv) ξένο σχόλιο, (v) σημεία στίξης, (vi) συντακτική σειρά των λέξεων.

Β6. Στα παρακάτω αποσπάσματα να δικαιολογήσετε τη χρήση της ενεργητικής – παθητικής σύνταξης.
α. Η εκδήλωση προσέφερε μια μοναδική ευκαιρία ανατροπής των βάναυσων αυτών στερεοτύπων.
β. Το στοίχημα κερδίζεται. Οι διαχωρισμοί και οι ταμπέλες καταργούνται.

Β7. Μελετήστε τον τίτλο.
α. να τον αποδώσετε με σημεία στίξης, ώστε να δηλώνει: (i) θαυμασμό, (ii) έμφαση.
β. Να γράψετε έναν άλλο τίτλο, χρησιμοποιώντας συνυποδηλωτικά τη γλώσσα.
γ. Να γράψετε δύο τίτλους: έναν με λεκτικό σχόλιο και έναν χωρίς σχόλιο.

Β8. Η εκδήλωση που διοργανώθηκε από την Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισμού έτυχε διαφορετικής προβολής στον ημερήσιο Τύπο:
α. Η εφημερίδα (Α) την πρόβαλε στην πρώτη σελίδα και αφιέρωσε δισέλιδο αφιέρωμα στο «σαλόνι» της.
β. Η εφημερίδα (Β) αφιέρωσε ένα μονόστηλο πέντε γραμμών στη σελίδα «Κοινωνία».
γ. Η εφημερίδα (Γ) την αποσιώπησε εντελώς.
δ. Η εφημερίδα (Δ) την πρόβαλε στο ένθετο «Πολιτιστικά».
Τι φανερώνει ο διαφορετικός τρόπος προβολής της είδησης στα τέσσερα έντυπα;

Β9. Ξαναγράψτε με συντομία την είδηση σα να επρόκειτο να δημοσιευτεί σε καλλιτεχνικό έντυπο.

Β10. Στο δημοσίευμα κυριαρχούν: η παρατακτική σύνδεση των προτάσεων, ο μικροπερίοδος λόγος και οι ελλειπτικές προτάσεις. Πώς δικαιολογείτε τις παραπάνω επιλογές της συντάκτριας;

Β11. Ποια είναι η οπτική γωνία της συντάκτριας; Βρείτε δύο (2) χαρακτηριστικές λέξεις/φράσεις.

Β12. «Η εκδήλωση που οργανώθηκε τέλη Μαΐου στο Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών προσέφερε μια μοναδική ευκαιρία ανατροπής των βάναυσων αυτών στερεοτύπων»:
Να κάνετε τις αναγκαίες μετατροπές στο συνταγματικό άξονα της γλώσσας, ώστε να προβάλλεται κάθε φορά: α. ο χρόνος, β. ο τόπος, γ. ο σκοπός, δ. το αποτέλεσμα της ενέργειας.

Β13. α. Να γράψετε στο τετράδιό σας τρεις λέξεις/φράσεις που χρησιμοποιούνται με μεταφορική σημασία.
β. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: αψεγάδιαστοι, προάσπιση, ηγεμονία, εντείνει, κατισχύει.
γ. Να γράψετε από ένα αντώνυμο για τις λέξεις του κειμένου: έλλειψη, γήρας, φθορά, οίκτος, απαξίωση.

Γ. Μια όψη του κοινωνικού ρατσισμού που εμφανίζεται συχνά στην εποχή μας είναι οι ποικίλες διακρίσεις σε βάρος ατόμων με ειδικές ανάγκες, γεγονός που τους στερεί θεμελιώδη δικαιώματα, όπως αυτό της ισότιμης ένταξης στο κοινωνικό σύνολο, της εργασίας, της φυσιολογικής και αξιοπρεπούς διαβίωσης. Σε μια ομιλία που πρόκειται να εκφωνήσετε σε εκδήλωση που διοργανώνει το σχολείο σας, αφού εξετάσετε πώς αντιμετωπίζει η κοινωνία μας τα άτομα με αναπηρία, να διερευνήσετε το ρόλο της πολιτιστικής δημιουργίας στη συνολικότερη καταπολέμηση του ρατσιστικού φαινομένου

ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

<<ΤΟ  ΠΟΥΣΙ  >>    ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ                                                                                        

                Έπεσε το πούσι αποβραδίς

το καραβοφάναρο χαμένο

κι έφτασες χωρίς να σε προσμένω

μες στην τιμονιέρα να με δεις

Κάτασπρα φοράς κι έχεις βραχεί

πλέκω σαλαμάστρα τα μαλλιά σου

Κάτου στα νερά του Port Pegassu

βρέχει πάντα τέτοιαν εποχή

Μας παραμονεύει ο θερμαστής

με τα δυο του πόδια στις καδένες.

μην κοιτάς ποτέ σου τις αντένες

με την τρικυμία, θα ζαλιστείς.

Βλαστημά ο λοστρόμος τον καιρό

είν’ αλάργα τόσο η Τοκοπίλλα

Από να φοβάμαι και να καρτερώ

κάλλιο περισκόπιο και τορπίλλα.

Φύγε! Εσέ σου πρέπει στέρεα γη

Ήρθες να με δεις κι όμως δε μ’ είδες

έχω απ’ τα μεσάνυχτα πνιγεί

χίλια μίλια πέρ’ απ’ τις Εβρίδες      

                                ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ                                                                                                                                                                        

1.Ποια   στοιχεία  της  παραδοσιακής   ποίησης   διατηρούνται   και   ποια  της  νεώτερης  υιοθετούνται  στο ποίημα;

2.Ο Καββαδίας ήταν ασυρματιστής σε καράβια. Πώς φαίνεται ο ναυτικός χαρακτήρας του ποιήματος;

ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ 4η ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ

1.Να  μεταφράσετε  το  παρακάτω  απόσπασμα:<< όταν δε εις  συμβουλήν  πολιτικης  αρετης  ιωσιν, ην δει  δια  δικαιοσύνης πασαν ιέναι  και σωφροσύνης εικότως άπαντος  ανδρός ανέχονται, ως  παντί προσηκον  ταύτης γε  μετέχειν της  αρετης  ή  μή  είναι  πόλεις .(Μ.10)                    

2.<<Επειδή  δε  ο άνθρωπος……….αγάλματα  θεων.>> Ο  Πρωταγόρας  υποστηρίζει  ότι   το  θρησκευτικό  συναίσθημα  είναι  έμφυτο. Πώς   συνάδει   αυτό  με  τον  αγνωστικισμό  του Πρωταγόρα; (Μ.20)                                        

3.<<Πότερον……..δημιουργοί>> Στο  σημείο αυτό γίνεται  αναφορά   στον  καταμερισμό  της εργασίας. Ποια σημασία του αποδίδει  ο Πρωταγόρας  για την  εξέλιξη του πολιτισμού και  γιατί  η  πολιτική  αρετή  δεν  συμπεριλαμβάνεται  στον  καταμερισμό  αυτό ; (Μ.20)                                 

                                                                                       

4.Με  ποιες  λέξεις  του  κειμένου   έχουν   ετυμολογική  συγγένεια  οι   παρακάτω  λέξεις: αγαλλίαση , όλεθρος   άμαξα  , δεσμωτήριο, δέηση.(Μ.10)                                                                                                                       

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ    ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να αντιστοιχήσετε τις λέξεις της στήλης Α με τις συνώνυμες τους της στήλης Β.
- διαβουκόληση -- -- εγωκεντρισμός
- ατομικισμός ---- αναλυτής
- συμβολή ---- ανηθικότητα
- ανατόμος ---- χειραγώγηση
- αμοραλισμός ---- πλεονεξία
- κερδομανία ---- συνεισφορά
- επινόηση ---- εξακρίβωση
- διάγνωση ---- εφεύρεση
(βαθμοί: 2,5)

2 Ο άνθρωπος που στη συμπεριφορά του παρουσιάζει τάσεις / στοιχεία:
ατομικισμού λέγεται ατομικιστής
εθνικισμού λέγεται ……………
μονομέρειας λέγεται ……………
αμοραλισμού λέγεται ……………
κερδομανίας λέγεται ……………

ο άνθρωπος που έχει υποστεί:

αλλοτρίωση λέγεται ……………
χειραγώγηση λέγεται ……………
διαβουκόληση λέγεται ……………
(βαθμοί: 2,5)

ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ   Διδαγμένο κείμενο από το πρωτότυπο:    Πλάτωνος Πρωταγόρας, (323Α -Ε)

      Ἵνα δὲ μὴ οἴῃ ἀπατᾶσθαι ὡς τῷ ὄντι ἡγοῦνται πάντες ἄνθρωποι πάντα ἄνδρα μετέχειν δικαιοσύνης τε καὶ τῆς ἄλλης πολιτικῆς ἀρετῆς, τόδε αὖ λαβὲ τεκμήριον. ἐν γὰρ ταῖς ἄλλαις ἀρεταῖς, ὥσπερ σὺ λέγεις, ἐάν τις φῇ ἀγαθὸς αὐλητὴς εἶναι, ἢ ἄλλην ἡντινοῦν τέχνην ἣν μή ἐστιν, ἢ καταγελῶσιν  ἢ χαλεπαίνουσιν, καὶ οἱ οἰκεῖοι προσιόντες νουθετοῦσιν ὡς μαινόμενον· ἐν δὲ δικαιοσύνῃ καὶ ἐν τῇ ἄλλῃ πολιτικῇ ἀρετῇ, ἐάν τινα καὶ εἰδῶσιν ὅτι ἄδικός ἐστιν, ἐὰν οὗτος αὐτὸς καθ’ αὑτοῦ τἀληθῆ λέγῃ ἐναντίον πολλῶν, ὃ ἐκεῖ σωφροσύνην ἡγοῦντο εἶναι, τἀληθῆ λέγειν, ἐνταῦθα μανίαν, καί φασιν πάντας δεῖν φάναι εἶναι δικαίους, ἐάντε ὦσιν ἐάντε μή, ἢ μαίνεσθαι τὸν μὴ προσποιούμενον [δικαιοσύνην]· ὡς ἀναγκαῖον οὐδένα ὅντιν’ οὐχὶ ἁμῶς γέ πως μετέχειν αὐτῆς, ἢ μὴεἶναι ἐν ἀνθρώποις.

    Ὅτι μὲν οὖν πάντ’ ἄνδρα εἰκότως ἀποδέχονται περὶ ταύτης τῆς ἀρετῆς σύμβουλον διὰ τὸ ἡγεῖσθαι παντὶ μετεῖναι αὐτῆς, ταῦτα λέγω· ὅτι δὲ αὐτὴν οὐ φύσει ἡγοῦνται εἶναι οὐδ’ ἀπὸ τοῦ αὐτομάτου, ἀλλὰ διδακτόν τε καὶ ἐξ ἐπιμελείας παραγίγνεσθαι ᾧ ἂν παραγίγνηται, τοῦτό σοι μετὰ τοῦτο πειράσομαι ἀποδεῖξαι. ὅσα γὰρ ἡγοῦνται ἀλλήλους κακὰ ἔχειν ἄνθρωποι φύσει ἢ τύχῃ, οὐδεὶς θυμοῦται οὐδὲ νουθετεῖ οὐδὲ διδάσκει
οὐδὲ κολάζει τοὺς ταῦτα ἔχοντας, ἵνα μὴ τοιοῦτοι ὦσιν, ἀλλ’ ἐλεοῦσιν· οἷον τοὺς αἰσχροὺς ἢ σμικροὺς ἢ ἀσθενεῖς τίς οὕτως ἀνόητος ὥστε τι τούτων ἐπιχειρεῖν ποιεῖν; ταῦτα μὲν γὰρ οἶμαιἴσασιν ὅτι φύσει τε καὶ τύχῃ τοῖς ἀνθρώποις γίγνεται, τὰ καλὰ καὶ τἀναντία τούτοις· ὅσα δὲ ἐξ ἐπιμελείας καὶ ἀσκήσεως καὶ διδαχῆς οἴονται γίγνεσθαι ἀγαθὰ ἀνθρώποις, ἐάν τις ταῦτα μὴ ἔχῃ, ἀλλὰ τἀναντία τούτων κακά, ἐπὶ τούτοις που οἵ τε θυμοὶ γίγνονται καὶ αἱ κολάσεις καὶ αἱ νουθετήσεις. ὧν ἐστιν ἓν καὶ ἡ ἀδικία καὶ ἡ ἀσέβεια καὶ συλλήβδην πᾶν τὸ ἐναντίον τῆς πολιτικῆς ἀρετῆς·

            Α.        Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε στο τετράδιό σας τα αποσπάσματα:  «ἐν δὲ δικαιοσύνῃ …. ἐν ἀνθρώποις. ΚΑΙ  ὅσα γὰρ ἡγοῦνται ….. καὶ τἀναντία τούτο  Μονάδες 10

Β1.      Ο Πρωταγόρας υποστηρίζει α) ότι, σύμφωνα με το μύθο, ο Δίας έδωσε σε όλους τους ανθρώπους την αἰδῶ και τη δίκη, και β) ότι η πολιτική αρετή διδάσκεται. Νομίζετε ότι υπάρχει αντίφαση ανάμεσα στις δύο αυτές θέσεις του Πρωταγόρα; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας  .μοναδες 10

  Β2.      οὐ φύσει ἀλλὰ διδακτόν: Ποιο είναι το νόημα της διάκρισης αυτής;Να τη συσχετίσετε με την αριστοκρατική (αρχαϊκή) αντίληψη της ηθικής και τις γενικότερες αντιλήψεις των σοφιστών;   Μονάδες 10

Β3.      Με βάση το πρωτότυπο και το μεταφρασμένο κείμενο που ακολουθεί, να αναφερθείτε στη σημασία και τις διαβαθμίσεις της ποινής έτσι όπως παρουσιάζονται από τον Πρωταγόρα.

      Εάν υπάρχει λοιπόν αυτό το πράγμα στο οποίο πρέπει να μετέχουν όλοι και σύμφωνα με το οποίο πρέπει να ενεργεί κάθε άνδρας ξεχωριστά σε περίπτω­ση που θέλει να μάθει ή να πράξει κάτι, και σε καμιά περίπτωση χωρίς αυτό·  και ε­άν, σε περίπτωση που κάποιος δεν μετέχει σ' αυτό, είτε παιδί είναι, είτε άνδρας είτε γυναίκα, πρέπει να τον διδάσκουμε και να τον τιμωρούμε, μέχρι που, με την τιμω­ρία, να βελτιωθεί- και εάν, σε διαφορετική περίπτωση, πρέπει να εκδιώκουμε από την πόλη ή να σκοτώνουμε ως ανίατο όποιον δεν υπακούει σε αυτό το πράγμα ακό­μα και μετά τη διδασκαλία, ακόμα και μετά την τιμωρία' εάν λοιπόν έτσι έχουν τα πράγματα, και εάν, παρόλο που αυτή είναι η φύση των πραγμάτων, οι αγαθοί άν­δρες, ενώ μορφώνουν τους γιους -τους σε όλα τα άλλα, αυτό δεν τους το διδάσκουν, τότε σκέψου τι περίεργα πλάσματα είναι αυτοί οι αγαθοί άνδρες! Ότι το πράγμα αυ­τό το θεωρούν διδακτό και στο ιδιωτικό και στο δημόσιο επίπεδο, το αποδείξαμε ήδη. Ενώ όμως είναι το πράγμα αυτό διδακτό, αφού είναι κάτι που μπορεί να φροντίσει και να καλλιεργήσει κανείς, αυτοί διδάσκουν στους γιους τους τα άλλα, των οποίων η άγνοια δεν πρόκειται να επιφέρει ως ποινή τον θάνατο, αυτό όμως, την αρετή, που εάν τα αγόρια δεν τη μάθουν και δεν τη φροντίσουν, μπορεί να υποστούν ως ποινή και τον θάνατο και την εξορία και τη δήμευση της περιουσίας εκτός από τη θανά­τωση και, με μια λέξη, τη συνολική καταστροφή του οίκου τους, αυτή δεν τη διδά­σκουν και δεν τη φροντίζουν με κάθε δυνατή επιμέλεια! Μπορούμε να πιστέψουμε κάτι τέτοιο, Σωκράτη;

                                                                                                                 Μονάδες 10

Β4.      Πώς αξιοποίησαν ο Πρωταγόρας και γενικά οι σοφιστές τη μέθοδο του σχολιασμού ποιητικών κειμένων για την αναζήτηση της αλήθειας και ποια ήταν η βασική αντίρρηση του Σωκράτη για τη μέθοδο αυτή;

                                                                                                                   Μονάδες 10

Β5.      Να γράψετε δύο ομόρριζες λέξεις της νέας ελληνικής γλώσσας, απλές ή σύνθετες, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: 

            φῇ,  προσιόντες,  οἶμαι,  ὦσιν,  εἰδῶσιν

                                                                                                                   Μονάδες 10

Ο ΕΛΕΓΚΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

Ο ελεγκτής

Μίλτος Σαχτούρης

Γενικά χαρακτηριστικά του ποιητή

Υπερρεαλισμός. Ο Σαχτούρης ανήκει στους νεοϋπερρεαλιστές της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Αντλεί και αυτός εικόνες απ’ το ασυνείδητο, εικόνες παράλογες και ανατρεπτικές, με τις οποίες προσπαθεί να ανατρέψει την πραγματικότητα. Οι υπερρεαλιστικές του εικόνες στηρίζονται σε αρχετυπικούς συμβολισμούς, (ουρανός- ο χώρος του ιδεατού) ή σε δυνατές παρομοιώσεις (ο ποιητής – πουλί).  Σε σχέση όμως με το ρεύμα του υπερρεαλισμού όπως το ξέρουμε από τους πρώτους ποιητές του μεσοπολέμου ο Σαχτούρης και οι σύγχρονοί του έχουν να παρουσιάσουν σημαντικές διαφορές τόσο στη θεματολογία όσο και στην τεχνοτροπία. Επηρεασμένοι από τα γεγονότα του παγκοσμίου πολέμου , της κατοχής και του εμφυλίου αποκτούν μια τραγική αίσθηση της ζωής. Λείπει από αυτούς η αισιοδοξία και η ευφορία και κυριαρχεί ο φόβος , ο φρικτός πόνος ο θάνατος.

 Όσον αφορά τη μορφή οι νεοϋπερρεαλιστές δεν αναζητούν στην «καινούρια» λέξη την έκπληξη, δεν αλλάζουν το περιεχόμενο των λέξεων, δεν προσπαθούν να δημιουργήσουν έναν νέο κόσμο μέσα από τη γλώσσα αλλά στα ποιήματά τους οι λέξεις διατηρούν το κυριολεκτικό τους νόημα και γίνονται το μέσο για να εκφραστεί η εφιαλτική εκδοχή της πραγματικότητας. Τέλος ο Σαχτούρης δεν καταφεύγει στη λογική αποδιάρθρωση του ποιήματος μέσω ελεύθερων συνειρμών αλλά παρακολουθούμε μια αφηγημένη ιστορία που οριοθετείται συχνά με έναν επιγραμματικό τίτλο (ο ελεγκτής, ο εφιάλτης, η πόρτα) και στην οποία οι εικόνες προσπαθούν να αποδώσουν το προσωπικό εφιαλτικό όραμα. Κάθε ποίημα είναι μια μικρή ιστορία  που μέσα από τρία ή τέσσερα αλλεπάληλα επεισόδια – εικόνες εκφράζει κάποιο μήνυμα. Εξπρεσιονισμός. Βασικά πρόκειται για εικαστικό ρεύμα (κυρίως στη ζωγραφική). Οι εξπρεσιονιστές επηρεασμένοι από την εφιαλτική εποχή εκφράζουν την προσωπική τους φρίκη με έντονες εικόνες, δυνατά χρώματα  και εκφραστικές παραμορφώσεις. Στο ίδιο πνεύμα και ο Σαχτούρης γεμίζει την ποίησή του με έντονα χρώματα που αποτελούν σύμβολα (κόκκινο- φόνος, μαύρο-σκοτάδι, λευκό-ερημιά), και μέσα από τις παραμορφωμένες, εφιαλτικές του μορφές προσπαθεί να εκφράσει τον δικό του πόνο που του προκαλεί η πραγματικότητα. Τα ποιήματά του είναι  κραυγές! Ρεαλισμός. Ο Σαχτούρης προσπαθεί να αποδώσει την εποχή του. Παρακολουθεί τη δοκιμασία του μεταπολεμικού ανθρώπου. Νιώθει υπεύθυνος για την πραγματικότητα που βιώνει και το χρέος αυτό αποτελεί έμπνευση , αφορμή αλλά και το περιεχόμενο της ποίησής του. Στόχος του όμως δεν είναι τα συγκεκριμένα βιώματα αλλά θέλει να αποδώσει καθολικότητα και διαχρονικότητα στην έκφρασή του. Ο εφιάλτης του γίνεται ένας διαρκής εφιάλτης χωρίς θεραπεία. Περιεχόμενο: διαρκής ανακύκλωση της εφιαλτικής εμπειρίας. Υπάρχουν μόνο κάποια αισιόδοξα μηνύματα όπως η παρουσία του φωτός, η επιδίωξη του ουρανού, η θεραπεία των πληγών, η ποίηση. Μαύρο χιούμορ και σαρκασμός με τα οποία προσπαθεί να ξορκίσει το κακό. Ο ίδιος έχει χαρακτηρίσει τα ποιήματά του ως ξόρκια, σαν τις αφρικάνικες μάσκες, οι οποίες είναι εσκεμμένα τρομακτικές αφού έχουν αποτρεπτικό σκοπό. Το παράλογο είναι βασικό στοιχείο της ποίησής του

Μέσα:

•          Η ταχεία διαδοχή των εικόνων

•         Η επανάληψη σε μορφή παραληρήματος

•         Το καθημερινό, λιτό λεξιλόγιο χωρίς εκζήτηση

•         Η μέγιστη δυνατή συμπύκνωση

•         Σταθερή θεματολογία

•         Αντιστροφή (ή παραποίηση): παρουσιάζει τα πράγματα όπως τα βλέπει να είναι και όχι όπως είναι ή όπως τα βλέπουμε σήμερα

Η συλλογή: τα φάσματα ή η χαρά στον άλλο δρόμο.

Τα αντικείμενα περνούν με τη δύναμη του υποσυνείδητου από τον πραγματικό στον ονειρικό κόσμο, χάνουν τις συγκεκριμένες τους διαστάσεις, γίνονται «φάσματα», σύμβολα , φορτίζονται με ιδιότητες που τους δίνει η φαντασία του ποιητή. Η νέα πραγματικότητα όμως δεν διακρίνεται από την αντικειμενική , τα φάσματα είναι το ίδιο πραγματικά με τα υλικά αντικείμενα.

Η χαρά είναι η χαρά που πηγάζει από την ικανοποίηση της βίωσης ενός άλλου κόσμου, του κόσμου της ποίησης, των πνευματικών αγαθών.

Ο άλλος δρόμος είναι ο νέος ποιητικός- φανταστικός τόπος. Η ποιητική φαντασία διπλασιάζει τον κόσμο, δημιουργεί «φάσματα» και έρχεται να φωτίσει την εφιαλτική ή την ονειρική τους διάσταση. Το ποίημα

Θέμα του ποιήματος είναι το χρέος του ποιητή να περιφρουρεί τις υψηλές αξίες και να οδηγεί τους ανθρώπους στον πνευματικό κόσμο.

  

Τρεις εικόνες

O ουρανός ένας μπαξές(= κήπος) γεμάτος αίμα και λίγο χιόνι

Οι υπερρεαλιστικές εικόνες στηρίζονται στο απρόοπτο, την ανατροπή που επιτυγχάνονται πολλές φορές , όπως και στην περίπτωσή μας, με «περίεργες» συνειρμικές παρομοιώσεις. Ο ουρανός είναι σαν ένας μπαξές γεμάτος όμως από αίμα και λίγο χιόνι. Χρωματικά θα δημιουργεί μια ισχυρή αντίθεση ανάμεσα στο άσπρο και στο κόκκινο, με κυρίαρχο βέβαια το δεύτερο.

Ο ουρανός στην ποίηση του Σαχτούρη είναι βασικό σύμβολο. Συνδέεται με το χώρο που φυλάσσονται οι αξίες, τα πνευματικά αγαθά. Ο χώρος έξω απ’ τη σκληρή πραγματικότητα. Είναι ο άλλος δρόμος για τον οποίο διψάμε. Ο κόσμος της μαγείας, της φαντασίας, της ποίησης , όπου ο ποιητής συλλέγει και περιφρουρεί «ότι καλό σ’ αυτόν τον άγριο κόσμο κινδυνεύει»

Στο δικό μας ποίημα αυτός ο κόσμος είναι όμως γεμάτος αίμα και χιόνι. Κόκκινος και παγωμένος. Οι αξίες και τα ιδανικά στην εποχή του ποιητή έχουν καταρρακωθεί. Η πραγματικότητα του εμφυλίου έχει να δώσει μόνο αίμα και παγωνιά. Γιατί ο θάνατος κυριαρχεί.  Ο κήπος έχει χρησιμοποιηθεί κι αυτός ως σύμβολο πάλι συνδεδεμένος με τον θάνατο:  

Ο κήπος

Ο ποιητής δεν μπορεί δημιουργώντας να ξεχάσει όλη αυτήν την καταστροφή. Χρέος του βέβαια είναι να αναζητά τις αξίες, την ελευθερία, τη δικαιοσύνη. Ακόμα και σ’ αυτήν την εποχή που όλα έχουν ξεπέσει.

Χρέος του ποιητή είναι να διατηρεί φωτεινό τον ουρανό, να οδηγεί τους ανθρώπους σ’ αυτόν. 2^η εικόνα : ο ποιητής σφίγγει τα λουριά του και ελέγχει τ’αστέρια!

Ο ποιητής λοιπόν μετεωρίζεται και ως άλλος «αλεξιπτωτιστής» ή μηχανοδηγός «εναερίτης» είναι επιφορτισμένος με την ευθύνη «πρέπει» του διαρκούς «πάλι» ελέγχου των αστεριών. Πρέπει να διατηρεί φωτεινά τα αστέρια , να διατηρεί την επικοινωνία των ανθρώπων με τον ουρανό. Το έργο του είναι ριψοκίνδυνο, χρειάζεται την επαγρύπνησή του , γι’ αυτό σφίγγει τα σχοινιά του, κινητοποιεί όλες τις δυνάμεις του, προετοιμάζεται για μια δύσκολη αποστολή. Η ποίηση όμως έχει το χρέος να λειτουργεί μέσα σ’ αυτές τις δύσκολες εποχές, να ανοίγει δρόμους, να δείχνει το φως, να προσπαθεί να νικήσει το θάνατο.

Τα αστέρια στην ποίηση του Σαχτούρη είναι οι αξίες και τα πνευματικά αγαθά που στολίζουν τον ουρανό. Σ’ ένα άλλο ποίημά του είναι οι ψυχές των αγωνιστών που χάθηκαν υπερασπιζόμενοι τις ίδιες πάντοτε αξίες της ελευθερίας και της δικαιοσύνης.

3^η εικόνα

ο ποιητής σαν πουλί με σπασμένα φτερά

ο ποιητής μπορεί να πετάξει από την πραγματικότητα, να ξεφύγει με όπλο τη φαντασία από τον αισθητό κόσμο. Να βρεθεί έτσι στον ουρανό στο χώρο των πνευματικών αγαθών, σο χώρο της ποίησης. Έτσι δικαιολογείται και η παρομοίωσή του με πουλί. Και μάλιστα κληρονόμος πουλιών. Το «κληρονόμος» επιτείνει την έννοια του χρέους που έχουμε δει μέχρι τώρα, γιατί ο ποιητής δεν είναι μόνος του αλλά πρέπει να συνεχίσει την παράδοση των προηγούμενων ελεγκτών-ποιητών. Έστω και με «σπασμένα φτερά». Τα φτερά του έχουν σπάσει από το θάνατο και την παγωνιά της εποχής. . Κομματιασμένος κι αυτός από τις συμφορές , τραυματισμένος από τη δυστυχία, πρέπει να βρει τη δύναμη να συνεχίσει το έργο του, να γράψει ποιήματα που θα επαναφέρουν την ελευθερία, την ανθρωπιά και τη δικαιοσύνη. Η υποχρέωση του είναι πιο μεγάλη σε δύσκολους καιρούς. Τότε δεν πρέπει να εφησυχάσει να εγκαταλείψει.

Χαρακτηριστικά του ποιήματος

Ρεαλισμός : αφόρμηση από την πραγματικότητα που ζει ο ποιητής : αίμα και χιόνι/ σπασμένα φτερά

Υπερρεαλισμός: εξωπραγματικές εικόνες, απρόοπτο, έκπληξη, συνύπαρξη εξωλογικού και πραγματικού κόσμου

                            Απουσία στίξης

                            Συνειρμικές παρομοιώσεις

                             Σύμβολα

Εξπρεσιονισμός:  έκφραση της προσωπικής του φρίκης με έντονες εικόνες, δυνατά χρώματα  και εκφραστικές παραμορφώσεις.

Το ποίημα ένας ζωγραφικός πίνακας: τρεις εκφραστικές εικόνες

                                                             Χρωματικές εναλλαγές

  ( ο κήπος – το κόκκινο αίμα – το άσπρο χιόνι – ο γαλάζιος ουρανός – τα χρυσά άστρα)

αντιποιητικές λέξεις- καθημερινό λεξιλόγιο: σφίγγω σχοινιά/ κληρονόμος/ μπαξές

ελλειπτικότητα- λιτό λεξιλόγιο: γλωσσική απλότητα. Κυριαρχούν τα ρήματα και τα ουσιαστικά. Έτσι ο λόγος του παραμένει μεστός, ουσιαστικός , χωρίς στολίδια, διακρίνεται από πυκνότητα και βάθος.

Αυτοαναφορικότητα: το ποίημα ασχολείται με το χρέος του ποιητή σε δύσκολους καιρούς.

Εναλλαγή εικόνων

Ύπαρξη συμβόλων: ο ουρανός, τα αστέρια, τα σπασμένα φτερά, το πουλί

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΟΝΙΣΜΟΣ ΡΗΜΑΤΩΝ

Τονισμός των σύνθετων ρημάτων

• Τα σύνθετα ρήματα έχουν την τάση να διατηρούν τον τόνο τους στη συλλαβή που τονίζεται και το αντίστοιχο απλό ρήμα: λύειν - ἀπολύειν, ἦχθαι - ἀπῆχθαι, ρέομεν - ἀπορρέομεν.
• Τάση αναβιβασμού του τόνου στα σύνθετα παρουσιάζουν η Οριστική και η Προστακτική (όπου η λήγουσα είναι βραχεία). Έτσι έχουμε: εἶμι - ἄπειμι, οἶδα – σύνοιδα, λύε - ἀπόλυε, ἄγε – κάταγε, ἴσθι – σύνισθι, εἰμί – πάρειμι.
• Εξαιρείται το γ΄ πληθυντικό Οριστικής Ενεστώτα των ρημάτων ἵημι και ἵστημι (ἱᾶσι - ἀφιᾶσι, ἱστᾶσι - ἐφιστᾶσι), γιατί οι τύποι αυτοί έχουν τονιζόμενες συλλαβές που προέρχονται από συναίρεση.
• Όσον αφορά την προστακτική των συνθέτων, υπάρχει κι εδώ μια εξαίρεση: Το β΄ ενικό Προστακτικής Αορίστου Β΄ Μέσης φωνής διατηρεί τον τόνο του απλού ρήματος (λιποῦ - καταλιποῦ, γενοῦ - συγγενοῦ). Αυτό ισχύει πάντα όταν ο τύπος του απλού ρήματος είναι δισύλλαβος.
• Όταν όμως το β΄ ενικό Προστακτικής Αορίστου β΄ μέσης φωνής είναι τύπος μονοσύλλαβος, ο τόνος διατηρείται μόνο όταν η πρόθεση είναι μονοσύλλαβη ή προέρχεται από έκθλιψη (όπως με τον τύπο οὗ του ἵημι).

π.χ. θοῦ - προθοῦ, σχοῦ - προσχοῦ, οὗ - συνοῦ, από + οὗ = ἀφοῦ, μετά + οὗ = μεθοῦ, δοῦ - ἐνδοῦ.

• Όταν ο τύπος είναι μονοσύλλαβος και η πρόθεση δισύλλαβη, τότε ο τόνος ανεβαίνει στη δεύτερη συλλαβή της πρόθεσης, δηλαδή στην παραλήγουσα (θοῦ - κατάθου, σποῦ - ἐπίσπου, σχοῦ - παράσχου).
• Ας σημειωθεί και πάλι ότι στην Προστακτική Αορίστου Β΄ ανεβαίνει πάντα ο τόνος στην Ενεργητική φωνή είτε έχουμε μονοσύλλαβη είτε έχουμε δισύλλαβη πρόθεση: δός - ἀπόδος, θές – κατάθες, δός - ἔνδος, ἕς - ἄφες. Το ίδιο ισχύει και για τους δισύλλαβους τύπους Προστακτικής: στῆθι – κατάστηθι / ἔνστηθι, λαβέ – σύλλαβε / κατάλαβε, ἰδέ – σύνιδε / κάτιδε.
• Η Υποτακτική και η Ευκτική τείνουν να διατηρούν τον τόνο των απλών ρημάτων (δῶμεν - ἐνδῶμεν, θῶμεν - ἀποθῶμεν), εκτός από την Υποτακτική και Ευκτική Αορίστου Β΄ των ρημάτων ἔχω και ἕπομαι (σχῶ - παράσχω, σχῶμεν – πρόσχωμεν, σπῶμαι - ἐπίσπωμαι, σπῆσθε - ἐπίσπησθε, σποῖο - ἐπίσποιο, σχῶμαι – παράσχωμαι, σχοῖσθε - ἐπίσχοισθε), που ανεβάζουν τον τόνο στην παραλήγουσα όταν πρόκειται για λήγουσα μακρά και στην πρόπαραλήγουσα όταν υπάρχει λήγουσα βραχεία.
• Κάτι που δεν πρέπει να λησμονηθεί: Ο τόνος δεν ανεβαίνει ποτέ πάνω από τη συλλαβή που περιέχει αύξηση (συλλαβική ή χρονική) και αναδιπλασιασμό: ἦγον - ἀπῆγον, ἦν - ἐξῆν, εἶχον - συνεῖχον.
• Ποτέ επίσης δεν ανεβαίνει ο τόνος πάνω από την τελευταία συλλαβή του πρώτου συνθετικού (παράδος, μετάθες).