Τρίτη 27 Μαΐου 2014

ΜΕΤΡΟ-ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ

ΜΕΤΡΟ-ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ
Το ποίημα ξεχωρίζει απ' τον πεζό λόγο . Βασικά στοιχεία έχει το στίχο , το ρυθμό , και το μέτρο .
Σ τ ί χ ο ς είναι μιά σειρά από συλλαβές που έχουν ένα ρυθμό . Κάθε ποίημα έχει δικό του αριθμό στίχων .
Μ έ τ ρ ο είναι το ταίριασμα των τονισμένων και άτονων συλλαβών γιά ένα ρυθμικό αποτέλεσμα .
Τ ό ν ο ς είναι το δυνάμωμα της φωνής στις ανάλογες συλλαβές , έτσι που να μη χάνεται η αρμονία του στίχου . Χωρίς τόνο δεν έχουμε ρυθμό . Ο ρυθμός δεν μένει πάντα ο ίδιος αλλά αλλάζει .
Μ Ε Τ Ρ Α : Τα μέτρα είναι πέντε : ι α μ β ι κ ό , τ ρ ο χ α ι κ ό , α ν α π α ι σ τ ι - κ ό , δ α κ τ υ λ ι κ ό και μ ε σ ο τ ο ν ι κ ό . Χωρίζονταισε δισύλλαβα και τρισύλλαβα . Δισύλλαβα είναι το ιαμβικό και το τροχαικό μέτρο . Τρισύλλαβα το αναπαιστικό , το δακτυλικό , και το μεσοτονικό μέτρο .
Το ι α μ β ι κ ό μέτρο γίνεται από δύο συλλαβές με τονισμένη τη δεύτερη . Η τονισμένη συλλαβή σημειώνεται με τη γραμμή ( -) και λογαριάζεται μακρά , η άτονη με τη γραμμή σχεδόν ημικυκλίου , σαν το καπελάκι που βάζαμε πάνω απ' τα κλάσματα όταν τα κάναμε ομώνυμα , ο Η/Υ όμως δεν έχει κάτι παρόμοιο , γι΄αυτό θα βάζουμε το υ , κάπως έτσι ( υ ) και λογαριάζεται βραχεία .
Ιαμβικό μέτρο : καλός , καιρός , μικρό , παιδί .
Σημειώνεται έτσι : κα λός , και ρός , μι κ ρό , παι δί .
υ - υ - υ - υ -
Το Τ ρ ο χ α ι κ ό μέτρο γίνεται από δύο συλλαβές με τονισμένη την πρώτη . Π.χ . ξέ ρω
έ λα , τώ ρα , πά λι , - υ
- υ - υ - υ
Το α ν α π α ι σ τ ι κ ό μέτρο γίνεται από τρεις συλλαβές με τονισμένη την τελευταία συλλαβή . Π.χ. τραγουδώ , γελαστός , φωτεινός , ουρανός . Σημειώνεται έτσι :
τρα γου δώ , γε λα στος , φω τει νός , ου ρα νός .
υ υ - υ υ - υ υ - υ υ -
Το δ α κ τ υ λ ι κ ό μέτρο γίνεται από τρεις συλλαβές με τονισμένη την πρώτη .
Π.χ : φώ να ξε , δά κρυ σε , σή με ρα , πή γα με
- υ υ - υ υ - υ υ - υ υ
Το μ ε σ ο τ ο ν ι κ ό μέτρο γίνεται από τρεις συλλαβές με τονισμένη τη μεσαία .
Π.χ. τριγύρω , κοιτούσα , λουλούδι , κρατούσα .
Σημειώνεται έτσι : τρι γύ ρω , κοι τού σα , λου λού δι , κρα τού σα .
υ - υ υ - υ υ - υ υ - υ
Ιαμβικό μέτρο : υ - . Άτονη συλλαβή , τονισμένη .
Τροχαικό μέτρο : - υ . Τονισμένη συλλαβή , άτονη .
Αναπαιστικό μέτρο : υ υ - . Δύο άτονες , μία τονισμένη .
Δακτυλικό μέτρο : - υ υ . Τονισμένη , δύο άτονες .
Μεσοτονικό μέτρο : υ - υ . Άτονη , τονισμένη , άτονη
.
   Το μεσοτονικό μέτρο λέγεται και μεσότονο η στίχος αμφίβραχυς . Το κάθε ποίημα έχει το δικό του μέτρο και γίνεται από ορισμένους στίχους . Ο στίχος είναι μιά σειρά με ορισμένα μέτρα , γίνεται από συλλαβές που μπορούν να φτάσουν τις δεκαπέντε .
   Δύο η περισσότεροι στίχοι , μας κάνουν μιά σ τ ρ ο φ ή , έτσι έχουμε στροφές με δίδτιχα , με τρίστιχα , τετράστιχα κλπ . Συνηθισμένες στροφές είναι τα τετράστιχα .
Στροφή με δύο στίχους , δίστιχο .
Ξανά μας ήρθαν τα πουλιά
μες στην παλιά τους τη φωλιά .
Στροφή με τέσσερις στίχους , τετράστιχο .
Η βρύση πέρα
που μουρμουρίζει
μέρα και νύχτα
μας νανουρίζει .
   Το παραπάνω δίστιχο και τετράστιχο , έχουν ιαμβικό μέτρο γιατί τονίζεται κάθε δεύτερη συλλαβή τους . Το δίστιχο έχει ιαμβικό μέτρο , είναι οχτασύλλαβο , γιατί κάθε στίχος έχει οχτώ συλλαβές και οξύτονο γιατί τονίζεται στην τελευταία συλλαβή . Το τετράστιχο έχει ιαμβικό μέτρο , είναι πεντασύλλαβο , γιατί κάθε στίχος έχει πέντε συλλαβές και παροξύτονο γιατί τονίζεται η παραλήγουσα . Γιά τον τονισμό κοιτάμε ττην τελευταία λέξη του στίχου .
Παράδειγμα . 1 . Ιαμβικό μέτρο . υ - . Κοπά/δι θα/πετά/ξουν χε/λιδό/νια .
   Ο στίχος έχει έξι μέτρα , πέντε ολόκληρα και το τελευταίο λειψό . Κάθε μέτρο έχει δύο συλλαβές και το τελευταίο λειψό . Κάθε μέτρο έχει δύο συλλαβές και τονίζεται δυνατά η δεύτερη συλλαβή , ανεξάρτητα αν έχει τόνο η όχι .
Κο πά - πρώτο μέτρο
δι θά - δεύτερο μέτρο
πε τά - τρίτο μέτρο
ξουν χε - τέταρτο μέτρο
λι δό - πέμτο μέτρο
νια - έκτο μέτρο λειψό .
2 - Τροχαικό μέτρο . - υ . Παράδειγμα : Τώρα / σβήνουν / τ' άστρα / πέρα .
   Ο στίχος έχει τέσσερα μέτρα ολόκληρα και είναι οχτασύλλαβος , παροξύτονος . Το κάθε μέτρο έχει δυό συλλαβές και τονίζεται η πρώτη . Τροχαικό μέτρο :
τώρα - πρώτο μέτρο
σβήνουν - δεύτερο μέτρο
τάστρα - τρίτο μέτρο
πέρα - τέταρτο μέτρο
3 - Αναπαιστικό μέτρο . υ υ - . Παράδειγμα : Της τιμής / η πατρί / δα τρανή
   Ο στίχος έχει τρία μέτρα ολόκληρα . Κάθε μέτρο έχει τρεις συλλαβές και τονίζεται η τρίτη . Είναι εννεασύλλαβος οξύτονος . Αναπαιστικό μέτρο :
Της τι μής - πρώτο μέτρο
η πα τρί - δεύτερο μέτρο
δα τρα νή - τρίτο μέτρο .
4 . ΔΑΚΤΥΛΙΚΟ ΜΕΤΡΟ . - υ υ . Παράδειγμα : Γύρω μας /κλαίγανε / άμοιρες / μάνες .
Ο στίχος έχει τέσσερα μέτρα . Τα τρία είναι ολόκληρα , το τέταρτο λειψό . Κάθε μέτρο έχει τρεις συλλαβές και τονίζεται η πρώτη . Είναι εντεκασύλλαβος στίχος παροξύτονος . Δακτυλικό μέτρο :
Γύ ρω μας - πρώτο μέτρο
κλαί γα νε - δεύτερο μέτρο
ά μοι ρες - τρίτο μέτρο
μά νες - τέταρτο μέτρο λειψό .
5 .ΜΕΣΟΤΟΝΙΚΟ ΜΕΤΡΟ . υ - υ .
Παράδειγμα : Τραγούδι / δεν ειπες / απόψε / παιδί μου /
Ο στίχος έχει τέσσερα μέτρα ολόκληρα . Το κάθε μέτρο έχει τρεις συλλαβές και τονίζεται η μεσαία . Είναι δωδεκασύλλαβος παροξύτονος . Μεσοτονικό μέτρο :
Τρα γού δι - πρώτο μέτρο
δεν εί πες - δεύτερο μέτρο
α πό ψε - τρίτο μέτρο
παι δί μου - τέταρτο μέτρο .
Ο στίχος ανάλογα με τις συλλαβές που έχει , παίρνει και τ' όνομά του . Πεντασύλλαβος , οχτασύλλαβος , εντεκασύλλαβος , δεκαπεντασύλλαβος , δεκαεφτασύλλαβος ...
Στο μεγάλο στίχο έχομε και την τ ο μ ή που γίνεται μετά την έβδομη η την όγδοη συλλαβή , γίνεται σα να λέμε ένα χώρισμα εκεί .
Τα περισσότερα ποιήματα γράφονται σε στίχο , εφτασύλλαβο , οχτασύλλαβο , εντεκασύλλαβο , δεκατρισύλλαβο και δεκαπεντασύλλαβο .
Όταν τονίζεται η λήγουσα της τελευταίας λέξης του στίχου , τότε ο στίχος λέγεται ο ξ ύ τ ο -ν ο ς . Όταν τονίζεται η παραλήγουσα λέγεται π α ρ ο ξ ύ τ ο ν ο ς , κι' όταν τονίζεται η προπαραλήγουσα λέγεται π ρ ο π α ρ ο ξ ύ τ ο ν ο ς .
Στην αρχαία ποίηση , το μέτρο το κανόνιζαν οι μακρές και βραχείες συλλαβές , γι' αυτό η ποίηση λεγόταν προσωδιακή . Στη νεοελληνική ποίηση , το μέτρο εξαρτάται απ' τον τονισμό των λέξεων γι' αυτό και λέγεται τονική ποίηση .
ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ ΤΟΥ ΣΤΙΧΟΥ .
Δύο η περισσότεροι στίχοι στο ίδιο ποίημα μπορεί να έχουν ομοιότητα στις καταλήξεις τους . Αυτό το λέμε ομοιοκαταληξία .
Παράδειγμα 1ο .
Τα κουδούνια κι' η φλογέρα α
συνεπαίρνουν τον αγέρα α
και σαν έρχεται το βράδυ β
κλει στη στρούγκα το κοπάδι . β
Ο πρώτος στίχος με το δεύτερο έχουν την ίδια κατάληξη και ο τρίτος με τον τέταρτο . Όταν δύο στίχοι ο ένες κοντά στον άλλον έχουν την ίδια κατάληξη , τότε λέμε την ομοιοκαταληξία αυτή ζ ε υ γ α ρ ω τ ή . Δηλαδή ο πρώτος με το δεύτερο , ο τρίτος με τον τέταρτο , ο πέμτος με τον έκτο και έτσι στο ίδιο ποίημα να πηγαίνουν όλοι οι στίχοι .
Παράδειγμα 2ο .
Ολόξανθο παιδάκι α
κοιμάται σιωπηλά β
το βλέπει τ' αγγελάκι α
και του χαμογελά β
Ο πρώτος στίχος και ο τρίτος έχουν την ίδια κατάληξη καθώς και ο δεύτερος με τον τέταρτο . Η ομοιοκαταληξία αυτή λέγεται π λ ε χ τ ή .
Πραράδειγμα 3ο
Θα κλαίνε , θα κυλάνε , θα σωπαίνουν α
τα σύννεφα βαριά στον ουρανό β
και θάναι το ταξείδι μακρινό β
και κάπου 'κει στο δρόμο θα πεθαίνουν α
Ο πρώτος στίχος και ο τέταρτος , έχουν την ίδια κατάληξη , καθώς και ο δεύτερος με τον τρίτο . Η ομοιοκαταληξία αυτή λέγεται σ τ α υ ρ ω τ ή .
Παράδειγμα 4ο
Πνεύμα θα πει α
η προκοπή α
π' απλώνει την ειρήνη . β
Μιά φυλακή γ
ανοίγει εκεί γ
ένα σχολειό που κλείνει . β
Ο πρώτος στίχος και ο δεύτερος έχουν την ίδια κατάληξη . Την ίδια κατάληξη έχουν και οι στίχοι ο τρίτος με τον έκτο και ο τέταρτος με τον πέμτο . Η ομοιοκαταληξία αυτή λέγεται ζ ε υ γ α ρ ο π λ ε χ τ ή .
Παράδειγμα 5ο
Τα σύννεφα θα γίνουνε κοπάδια α
θα τρέχουν στο σχολειό τους τα παιδιά β
θλιμένα θ' αργοπέφυουνε τα βράδια α
κι ο πόνος θα βαραίνει την καρδιά . β
Θαρθούν τα πρωτοβρόχια με τις μπόρες γ
κι' η λύπη θα διπλώνει κάποιες ώρες . γ
Το ποίημα αυτό έχει ομοιοκαταληξία σταυρωτή και ζευγαρωτή . Η ομοιοκαταληξία αυτή λέμε πως είναι μ ι κ τ ή . ....


Μ Π Α Λ Λ Α Ν Τ Α :Έχει τέσσερες στροφές.Οι τρεις πρώτες γίνονται συνήθως από οχτώ στίχους η κάθε μία,με ισοσύλλαβους στίχους όμοιους σε όλες τις στροφές.Η τέταρτη,τελευταία στροφή που ακολουθεί,είναι μικρότερηαπό τις άλλες με τέσσερες στίχους που λέγεται αποστολή.Ο όγδοος στίχος και των τριών πρώτων στροφών,πρέπει να έχει τα ίδια λόγια με τον τέταρτο στίχο της αποστολής.Ο τελευταίος στίχος όλων των στροφών που επαναλαμβάνεται λέγεται γύρισμα.
Η μπαλλάντα έχει πολύ λυρισμό.


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου